John Maynard Keynes ve Milton Friedman: Zıt Kutuplar, Ortak Hedef
Keynes ve Friedman’ın görüşleri, modern ekonomide sürekli olarak tartışılan iki temel yaklaşımı temsil etmektedir. Günümüzde bu teorileri anlamak, ekonomik krizlere karşı alınacak önlemleri tasarlamak ve ekonomik politikalarda daha dengeli bir yol izlemek için kritik bir önem taşımaktadır.
Ekonomi tarihine damgasını vuran iki önemli figür olan Milton Friedman ve John Maynard Keynes, ekonomik düşünce tarihinin iki farklı kutbunu temsil eder. Her iki düşünürün teorileri ve yaklaşımları, şekillendirdikleri dönemlerde büyük yankı uyandırmakla birlikte, uygulamaları farklı ülkelerde çeşitli sonuçlara yol açmıştır. Bu makalede, Friedman’ın ve Keynes’in ekonomik görüşleri karşılaştırılacak, avantajları ve dezavantajları incelenecek, ayrıca teorilerinin uygulamalarına dair tarihi örnekler sunulacaktır.
John Maynard Keynes: Teorileri ve Etkileri
Keynes, 20. yüzyılın ilk yarısında ortaya koyduğu teorileriyle modern makroekonominin temellerini atan isimlerden biridir. 1936 tarihli “İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi” (The General Theory of Employment, Interest, and Money) eserinde ileri sürdüğü düşünceler, Büyük Buhran’ın etkilerini azaltmak için bir yol haritası sunmuştur.
Keynes'in Ekonomik Görüşleri
- Toplam Talep ve Ekonomik Aktivite:
Keynes, bir ekonominin toplam üretiminin ve istihdam seviyesinin toplam talebe bağlı olduğunu savundu. Eğer toplam talep yetersizse, işletmeler daha az üretim yapar ve işsizlik artar. Bu nedenle hükümetlerin ekonomik durgunlukları önlemek için toplam talebi artırması gerektiğini vurguladı.
- Devlet Müdahalesi:
Keynes, ekonomik krizler sırasında devletin ekonomiye müdahale etmesi gerektiğini savundu. Örneğin:
- Kamu harcamalarını artırarak talebi yükseltmek,
- Vergileri azaltarak tüketicilerin ve işletmelerin harcama yapmasını teşvik etmek.
Bu görüş, laissez-faire (bırakınız yapsınlar) anlayışına bir tepki olarak gelişmiştir.
- Maliye Politikası:
Keynes, ekonomik dalgalanmaları dengelemek için hükümetlerin aktif maliye politikaları uygulamasını önerdi. Özellikle ekonomik durgunluk dönemlerinde bütçe açıklarının kabul edilebilir olduğunu savundu.
- Parasal Politika ve Faiz Oranları:
Keynes, para politikasının (faiz oranlarının düzenlenmesi) ekonomiyi canlandırmak için etkili bir araç olabileceğini ancak bunun yeterli olmadığını düşünüyordu. Özellikle "likidite tuzağı" olarak bilinen durumda, düşük faiz oranlarının bile talebi artırmada etkisiz kalabileceğini öne sürdü.
- Uzun Vadede Hepimiz Ölüyoruz:
Keynes'in en ünlü ifadelerinden biri olan "Uzun vadede hepimiz ölüyoruz" (In the long run, we are all dead) sözü, kısa vadede ekonomik sorunlara çözüm bulunmasının önemine dikkat çeker. Bu görüş, uzun vadede piyasanın kendi kendine dengeye geleceği fikrine bir eleştiriydi.
- Tam İstihdam ve Çarpan Etkisi:
Keynes, tam istihdamın piyasa mekanizmalarıyla her zaman sağlanamayacağını savundu. Kamu harcamalarının bir "çarpan etkisi" yaratarak ekonomiyi büyütebileceğini öne sürdü.
Keynesyen Ekonominin Uygulamaları ve Etkisi
Keynes'in fikirleri, özellikle 1930'lar Büyük Buhranı sırasında ve sonrasında birçok hükümetin ekonomi politikalarını şekillendirdi. Amerika Birleşik Devletleri’nde Franklin D. Roosevelt’in "
New Deal" programında uygulama buldu. Benzer şekilde, II. Dünya Savaşı sonrası Avrupa’da yeniden yapılanma sürecinde de Keynesyen yaklaşımlar öne çıktı. Keynesyen ekonomi, 20. yüzyılın ortalarında refah devleti politikalarının temelini oluşturdu. Ancak 1970'lerde stagflasyon (yüksek enflasyon ve işsizlik) yaşandığında Keynesyen ekonomi eleştirilere maruz kaldı ve yerine daha çok monetarist (paracı) yaklaşımlar gündeme geldi.
Keynes'in teorileri, ekonomik krizler sırasında hâlâ etkili bir rehber olarak kabul edilir ve 2008 Küresel Finansal Krizi gibi dönemlerde tekrar popülerlik kazanmıştır.
Avantajlar ve Dezavantajlar
- Avantajlar:
Keynesyen politikalar, ekonomik kriz dönemlerinde istihdamı arttırmak ve ekonomik büyümeyi desteklemek için etkili olmuştur. Çok sayıda ülkede sosyal refahı arttırmıştır.
- Dezavantajlar:
Aşırı kamu harcamaları ve borçlanma, uzun vadede mali süreklilik sorunları yaratmıştır. Ayrıca, piyasa mekanizmalarının çalışma düzenini bozan etkiler gözlemlenmiştir.
Milton Friedman: Teorileri ve Etkileri
Milton Friedman, 20. yüzyılın en etkili ekonomistlerinden biri, özellikle serbest piyasa ekonomisinin savunucusu olarak bilinir. Chicago Üniversitesi'nde uzun yıllar ekonomi profesörü olarak görev yapmış ve "Chicago Ekonomi Okulu"nun önde gelen isimlerinden biri olmuştur. 1976'da Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanmıştır.
Milton Friedman, 20. yüzyılın ikinci yarısında serbest piyasa ekonomisinin en büyük savunucularından biri olarak öne çıkmıştır. 1960’larda ortaya koyduğu monetarist yaklaşım, Keynesyen ekonomiye bir tepki niteliğindedir.
Milton Friedman'ın Ekonomik Görüşleri
Friedman, özellikle
monetarizm teorisiyle tanınır. Monetarizm, para arzının ekonomik büyüme ve enflasyon üzerinde belirleyici bir rol oynadığını savunan bir teoridir. İşte Friedman'ın temel ekonomik görüşleri:
- Para Politikası ve Monetarizm
- Para arzının kontrolü: Friedman'a göre, ekonomik istikrarı sağlamak için merkez bankalarının para arzını sabit bir oranda büyütmesi gerekir. Bu görüş, "Friedman Kuralı" olarak bilinir.
- Enflasyon: Enflasyonun temel nedeni, para arzının aşırı artmasıdır. "Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur" sözüyle ünlüdür.
- Serbest Piyasa Savunusu
- Devlet müdahalesine karşı duruş: Friedman, ekonomiye devlet müdahalesinin genellikle verimsiz olduğunu ve serbest piyasanın daha etkin çalıştığını savunur.
- Fiyat mekanizması: Piyasadaki fiyatların, kaynakların en etkin şekilde tahsisini sağlayacağını düşünür.
- Bireysel Özgürlük ve Ekonomik Özgürlük
- Bireyin önemi: Ekonomik özgürlüğün, bireysel özgürlükle doğrudan ilişkili olduğunu savunmuştur. Devletin bireyler üzerindeki ekonomik kontrolünün minimum düzeyde olması gerektiğine inanır.
- Vergi politikaları: Friedman, yüksek vergilerin bireysel teşvikleri olumsuz etkilediğini düşünür ve düz oranlı vergi sistemini desteklemiştir.
- Keynesyen Politikaların Eleştirisi
Friedman, Keynesyen ekonomi politikalarını eleştirmiştir. Özellikle kısa vadeli talep yönetimi politikalarının uzun vadede etkisiz ve zararlı olduğunu savunur. Keynesyen görüşe karşılık, piyasaların kendi kendini düzenleyebileceğini iddia etmiştir.
- Özgürlükçü Sosyal Politikalar
- Eğitimde piyasa çözümleri: Friedman, okul kuponları (school vouchers) sistemi gibi serbest piyasa çözümlerini savunmuş ve devletin eğitim üzerindeki etkisini azaltmayı önermiştir.
- Sosyal güvenlik: Devletin sosyal yardımları yerine, negatif gelir vergisi gibi piyasa temelli sistemleri desteklemiştir.
Friedman’ın Uygulamaları
Friedman’ın teorileri, 1970’lerde ABD Başkanı Ronald Reagan ve Birleşik Krallık Başkanı Margaret Thatcher tarafından uygulanan serbest piyasa reformlarının temelini oluşturmuştur. Bu reformlar, vergi indirimleri, özelleştirme ve kamu harcamalarının azaltılmasını kapsamıştır. Ancak 2008 finansal krizinde Friedman’ın serbest piyasa yaklaşımı ciddi eleştiriler almıştır.
Avantajlar ve Dezavantajlar
- Avantajlar: Monetarizm, enflasyon kontrolünde etkili olmuş ve piyasalara daha büyük bir esneklik kazandırmıştır. Serbest piyasa reformları, ekonomik verimliliği artırmıştır.
- Dezavantajlar: Sosyal eşitsizliğin artması, refah devletinin zayıflaması ve ekonomik krizlere karşı duyarlılığın artması, Friedman’ın politikalarının eleştirilen yanlarındandır.
Sonuç
Keynes ve Friedman, ekonomik teori ve uygulamada çok farklı yaklaşımlar sunmuş, her ikisi de kendi dönemlerinde ve sonrasında önemli etkiler yaratmıştır. Keynesyen politikalar kriz dönemlerinde etkili olurken, Friedman’ın monetarist yaklaşımı uzun vadeli enflasyon kontrolüne odaklanmıştır. Ancak her iki teorinin de uygulamaları, dönemsel şartlara ve ülkelerin özel durumlarına bağlı olarak farklı sonuçlar vermiştir. Ekonomik politika tasarımında bu iki yaklaşımın dengeli bir şekilde birleştirilmesi, çoğu zaman en uygun sonuçları vermektedir.
Burada yer alan bilgi, yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Bilgilendirme amaçlıdır. Yatırım Danışmanlığı hizmeti; aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri, mevduat kabul etmeyen bankalar ile müşteri arasında imzalanacak Yatırım Danışmanlığı sözleşmesi çerçevesinde sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler herhangi bir yatırım aracının alım-satım önerisi ya da getiri vaadi olarak yorumlanmamalıdır. Bu görüşler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.
