Sveti Stefan Kilisesi (Demir Kilise): Balat'ın Gizemli Mirası

İstanbul Gezi Rehberi: Haliç Kıyısındaki Eşsiz Mücevher, Demir Kilise İstanbul

İstanbul, her köşesinde farklı bir tarih, farklı bir kültür barındıran büyülü bir şehir. Bu şehrin en renkli ve tarihi semtlerinden biri olan Balat'ın Haliç kıyısında, zarafetiyle göz kamaştıran eşsiz bir yapı yükselir: Sveti Stefan Kilisesi, ya da herkesin bildiği adıyla Demir Kilise. Balat gezilecek yerler listenizin en başına eklemeniz gereken bu mimari harika, sadece bir ibadethane değil; aynı zamanda bir bağımsızlık mücadelesinin, 19. yüzyıl mühendisliğinin ve kültürel mirasın somut bir simgesidir.

Bir Bağımsızlık Sembolü: Demir Kilise'nin Hikayesi

Sveti Stefan Kilisesi'nin hikayesi, 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşayan ve Fener Rum Patrikhanesi'ne bağlı kiliselerde Rumca ayin yapmaktan hoşnut olmayan Bulgar Ortodoks cemaatinin kendi dillerinde ibadet etme arzusuna dayanır. Bu arayış, bağımsız bir kilise kurma talebini doğurmuştur.

• İlk Adım: Ahşap Kilise: Bu yolda ilk adım, dönemin önemli devlet adamlarından Prens Stefan Bogoridi'nin (kaynaklarda Stefan Vogoridis ve Stefanaki Bey olarak da geçer) bağışladığı arazi ve üzerindeki ahşap evin 1849'da kiliseye dönüştürülmesiyle atıldı. Bu ilk mabede, bağışçısının anısına "Sveti (Aziz) Stefan" adı verildi. Osmanlı İmparatorluğu'nun Bulgar cemaatini ayrı bir dini topluluk olarak tanıdığı 1870 tarihli sultan fermanı ilk olarak bu ahşap kilisede okunmuştur.


• Demirden Yeniden Doğuş: Ancak ahşap yapı, bir rivayete göre çıkan bir yangın, diğerine göre ise zamanla yıpranması sonucu yok oldu. Cemaat, Haliç'in yumuşak ve nemli zemininin taş yapılar için uygun olmaması nedeniyle bu kez çok daha radikal bir çözüm buldu: Kiliseyi tamamen demirden inşa etmek.

Halk arasında anlatılan ve Sultan Abdülaziz'in "inşaatı üç ayda bitirirseniz izin veririm" dediği hikaye, belgelerle kanıtlanmış olmasa da kilisenin ne kadar hızlı bir şekilde kurulduğunu gösteren popüler bir efsanedir.

Mühendislik Harikası: Prefabrik Bir Şaheser

Demir Kilise İstanbul, adını aldığı inşa tekniğiyle dünya mimarlık tarihinde eşsiz bir yere sahiptir. Dünyada ayakta kalan tek tamamen demir Ortodoks kilisesi olma unvanını taşır.

• Viyana'dan Haliç'e Yolculuk: Kilisenin projesi için açılan yarışmayı Ermeni mimar Hovsep Aznavur kazanırken, inşa ihalesini Avusturyalı Rudolf Waagner şirketi üstlendi. Kilisenin 500 ton ağırlığındaki tüm dökme demir parçaları Viyana'da prefabrik olarak üretildi.


• Parçalar Birleşiyor: Bu devasa parçalar, önce deneme amaçlı olarak Viyana'daki fabrikanın bahçesinde birleştirildi. Ardından sökülerek Tuna Nehri ve Karadeniz üzerinden gemilerle İstanbul'a taşındı. Haliç kıyısında, suyun içinde yaşayan Brezilya ağaçlarından yapılmış 325 kazık üzerine, tüm parçalar vidalar, cıvatalar ve perçinlerle birleştirilerek monte edildi.


• Görkemli Açılış: Bir buçuk yıl süren montajın ardından kilise, 1898 yılında ibadete açıldı.

Bu özellikleriyle kilise, dünyanın ilk prefabrik yapılarından biri olarak kabul edilir.

Göz Alıcı Mimarisi ve İç Dekorasyonu

Sveti Stefan Kilisesi, dışarıdan bakıldığında dantel gibi işlenmiş demir süslemeleriyle masalsı bir görünüme sahiptir.

• Dış Cephe: Neo-Gotik ve Neo-Barok tarzların zarif bir birleşimi olan kilise, üç kubbeli ve haç planlı bir yapıya sahiptir. Mihrabı Haliç'e dönüktür. Giriş kapısının üzerindeki 40 metre yüksekliğindeki çan kulesi, yapının görkemini tamamlar.


• Çanlar ve İkonalar: Kulede bulunan ve en büyüğü 400 kg olan altı adet çan, Rusya'nın Yaroslavl şehrinde dökülmüştür. Kilisenin ikonaları ise Moskovalı bir ressam olan Lebedev tarafından yapılmıştır.


• İç Mekan: Kilisenin içine adım attığınızda sizi altın yaldızlı detaylar ve ruhani bir atmosfer karşılar. Dış cephenin aksine, kilisenin mihrap kısmı ahşaptan yapılmış ve altınla kaplanmıştır. Modern Rönesans stilindeki ahşap ikonostas (ikonaların bulunduğu bölüm) ve Bulgar Ortodoks geleneğini yansıtan süslemeler, iç mekana etkileyici bir ihtişam katar.

Balat'ın Kalbinde Bir Ziyaret

Demir Kilise İstanbul, tarihi ve renkli dokusuyla ünlü Balat semtinde yer almasıyla gezinize ayrı bir keyif katar.

• Çevredeki Güzellikler: Kiliseyi ziyaret ettiğinizde Haliç'in eşsiz manzarasına, tarihi Fener Rum Lisesi'ne, renkli Balat evlerine, eski sinagoglara ve otantik kafelere komşu olursunuz. Dar ve nostaljik sokaklarda yürüyüş yaparak kiliseye ulaşmak, başlı başına bir deneyimdir.


• Ulaşım: Kiliseye Eminönü veya Karaköy'den kalkan otobüslerle ya da Haliç hattında çalışan vapurlarla kolayca ulaşabilirsiniz.

Yeniden Doğuş: Büyük Restorasyon

Deniz kıyısında olması nedeniyle yıllar içinde korozyona uğrayan ve Haliç'e doğru kaymaya başlayan kilise, kapsamlı bir restorasyon sürecinden geçti.

• 2006'da yapının etrafına 330 beton kazık çakılarak kayması önlendi.


• 2011 yılında Türkiye ve Bulgaristan hükümetlerinin iş birliğiyle başlayan ve 7 yıl süren restorasyonla çürüyen demir parçalar titizlikle yenilendi.


• Kilise, 7 Ocak 2018'de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Bulgaristan Başbakanı Boyko Borisov'un katıldığı bir törenle yeniden ziyarete açıldı.

Bugün Sveti Stefan Kilisesi, hem bir ibadet yeri hem de İstanbul'un kültürel çeşitliliğini yansıtan turistik bir cazibe merkezi olarak ziyaretçilerini bekliyor.
İstanbul gezi rehberi rotanızda bu eşsiz yapıya mutlaka yer ayırın ve Haliç kıyısındaki bu demir mücevherin büyüleyici hikayesine tanıklık edin!